بنای یخچال الغ بیگ

تکاب سرزمین زمستانهای طولانی و تابستانهای پرتشعشع است . تابش خورشید از یکسو و خشکی زمین های پرشیب نفوذناپذیر منطقه که بی مهابا آبهای گرانقدر حاصل از بارشها را از خود می رانند از سوی دیگر ، در تابستانها آب خنک را قدر و ارزش بیشتری می بخشد . در اینجا انسانهای هوشمند طریقی یافته اند تا قدری از سرمای زمستان را مهار ، و در تابستان به خدمت گیرند ، بی آنکه هیچ کارمایه ای غیر از تغییرات دمای هوا در اختیار داشته باشند .یخچال الغ بیگ در شهرستان تکاب به عنوان یادگاری از دانش مهندسی تاسیسات در گذشته سرزمینمان برجای مانده است .

موقعیت و راههای دسترسی

یخچال اغول بیگ در کنار یک قلعه و مسجد قدیمی در روستایی بهمین نام واقع در 5 کیلومتری شمالشرق شهر تکاب قرار دارد . شهر تکاب مرکز شهرستان تکاب ، در 292 کیلومتری شهر ارومیه ، مرکز استان آذربایجان غربی واقع شده است . جاده تکاب به اغول بیگ عموما" خاکی است .

اهداف اجرائی و شرایط فعلی یخچال

هدف از احداث یخچال تامین یخ و ایجاد فضای خنک برای نگهداری مواد غذایی در فصول گرم برای ساکنان قلعه خاکی مجاور یخچال بوده است . در حال حاضر اصل بنای یخچال سالم و در خدمت اهالی روستای الغ بیگ بوده است .در اواخر سال قبل ورودی یخچال که یک بخش کم اهمیت متشکل از خشت خام و اندود کاه گل با سقف چوبی گلی بوده فرو ریخته است .

نوع تاسیسات

مجموعه یخچال الغ بیگ شامل یک رشته نهر سنتی کوچک انشعابی از یکی از سرشاخه های رودخانه ساروق است که آب آن از شرق به غرب جریان دارد . این نهر به یک حوضچه ته نشینی و انجماد ختم میشود که بلافاصله در شرق یخچال واقع شده است . لایه های یخ که از حوضچه مذکور کنده شده و از یک پنجره مخصوص به درون یخچال ریخته میشد . ورودی یخچال در روبروی پنجره مذکور یعنی در غرب آن قرار داشته و خود به یک فضای سقف مربع شکل کوچک مجهز به یک در چوبی محدود می گردید دسترسی به کف یخچال از طریق 17 پله سنگی مماس به دیواره غربی و جنوبی داخل یخچال میسر می باشد .یک زهکش در کف یخچال آبهای مازاد را به باغی در مجاورت آن هدایت می نمود . فاصله مظهر زهکش مذکور در باغ تاکناره یخچال حدود 100 متر می باشد . در بالاترین نقطه سقف سد در یخچال یک منفذ دایره شکل بقطر حدود نیم متر قرار دارد که نور گیر ، محل تهویه و ارسی داخل یخچال محسوب میگردد .

دیدگاههای مهندسی

در ساخت بنا حداکثر توجه به سهولت بهره برداری و نگهداری تاسیسات بعمل آمده و تبادل حرارتی با استفاده از دیوارهای ضخیم و اندود کاه گل به حداقل رسانده شده است . عدم نفوذ آب از اطراف بنا به بخش زیرسطحی یخچال از نقاط قوت این اثر بشمار میرود .

دیدگاههای تاریخی و باستانشناسی

معماری
یحچال الغ بیگ در مجاورت یک قلعه خشت و گلی موسوم به همین نام قرار دارد . پلان بنا مدور و سقف آن گنبدی است . در ساختمان یخچال از دو نوع مصالح ، سنگ های رسوبی و آجرهای چهارگوش استفاده شده است . ملات بکار رفته در رجهای سنگی ماسه و آهک و در دورچین های ساده آجری ، گچ مخلوط با کمی رس است . یک مدخل ورودی با قوس افتاده و یک دریجه انتقال یخ در مقابل آبگیر دارد که فرم قوس آن رومی می باشد . وجود یک جلوخان در بالای یک ردیف پلکان سنگی که به صورت جبهه ای ساخته شده و به کف یخچال منتهی میشود و نیز روزنی کوچک در اوج گنبد که عمل تهویه را انجام میدارد از مشخصات بارز و عملکردی این بنا محسوب میشود .
در سالهای اخیر یک اتاق آجری چهارگوش مسقف با تیرهای چوبی و کاه گل در جلو ورودی یخچال و یک سایبان کوچک با همان شرایط در بالای دریچه مخصوص ریختن یخ ، به بنا اضافه شده است .

قدمت
این بنا به استناد مطالعات تطبیقی متعلق به دوره قاجار می باشد .